در این مطلب میخواهیم به عواملی بپردازیم ،که بسترهای خوبی برای رشد فرقه ها ایجاد می کنند البته کم نیستنند اما در یک دسته بندی میتوان به 4 عامل مهم رسید .

1. فقر فرهنگی: فرهنگ همواره به عنوان مهمترین عامل صعود و سقوط جوامع بوده و هست. فقر فرهنگی همواره در طول تاریخ گریبانگیر بسیاری از جوامع بشری بوده است و همکنون نیز دشمن تلاش می کند کشورها و جوامع را در همان سطح پایین نگهدارد. کتاب و مطالعه یکی از راه های جبران فقر فرهنگی است. در هر جامعه که سرانه مطالعه پایین باشد، آن جامعه از لحاظ فرهنگ فقیر خواهد شد. و کشوری که به لحاظ فرهنگی فقیر باشد به راحتی فریب خورده و تسلیم خواهد شد. در چنین جوامعی فرقه ها به راحتی مجال فعالیت خواهند یافت. سرانه مطالعه در ایران بسیار پایین است. وقتی تیراژ کتاب در برخی مواقع به زیر هزار نسخه می رسد به خوبی نشان می دهد که اهالی مطالعه بسیار کم هستند و همین علامتی است بر این که فرقه ها بستر خوبی برای رشد دارند. اگر به فراز و فرود فرقه ها در ایران نگاهی داشته باشیم بطور قطع به این نتیجه خواهیم رسید که این عامل مسبب اصلی ظهور و فعالیت فرقهای دروغین بوده است . نگاهی به فضای موجود در زمان پیدایش جریانی بنام بابیه بخوبی این درک را به ما میرساند که فقر فرهنگی ناشی از فقر اقتصادی عاملی در جهت رشد این فرقه و دیگر فرقه ها بوده است .

2. فقر اقتصادی: از دیگر عوامل ایجاد و رشد فرقه ها، فقر اقتصادی جوامع است. فقر اقتصادی منشاء بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی نیز به شمار می رود. فرقه های بسیاری مستقیما از دریچه همین مشکل وارد می شوند. و از آن جهت که برخی فرقه ها رویکرد اقتصادی دارند، مانند فرقه «عرفان حلقه» جاذبه های خوبی برای افراد نیازمند ایجاد می کنند. اما اگر بخواهیم کمی دقیق تر به موضوع نگاه کنیم، در لایه های زیرین فقر اقتصادی، مشکلات دیگری خود نمایی می کند که معمولا پنهان و مخفی هستند. شخصی که توانایی برطرف کردن نیازهای مادی و اقتصادی خود را ندارد، فردی سرخورده افسرده و ناامید است این حالات یعنی افسردگی. و رخوت بدون شک مهمترین عامل ایجاد بیماری های روحی و روانی و حتی جسمی در بین انسان هاست. در همین رابطه در خاطرات غلام عباس گودرزی مبلغ بهائی که با عنوان بهائیت از درون چاپ شده به این نکته میرسیم که دلیل اصلی جذب یک طلبه با نام تشکیلاتی ادیب مسعودی فقط و فقط فقر بوده است . تشکیلات بهائیت در اصل گودرزی را خرید نه اینکه جذب کرد .

مشکلات روحی و روانی از مشکلات پنهان فقر اقتصادی به شمار می رود، و همین عامل بهترین روزنه نفوظ فرقه ها به شمار می رود، زیرا برخی از فرقه ها با همین شعار به میدان می آیند و ادعا می کنند می توانند تمامی مشکلات روحی و روانی افراد را درمان کرده آنها را به سرمنزل آرامش برسانند. مانند «یوگا». و البته بیماری های روحی به جسم هم آسیب زده و جسم را هم درگیر می کند، که یوگا ادعا می کند راه حل این مشکل تنها در اختیار آنهاست. جریان کلیساهای خانگی به خوبی از فقر اقتصادی حاشیه شهرها استفاده کرده خود را تبلیغ می کند. جریانات گل کوئیستی و شرکت های بازار یابی شبکه ای نیز در چنین مواقعی به خوبی افراد را جذب خود می کنند.

3. اعتقادات غیر مبین: هرگاه موضوعات اعتقادی به خوبی تبیین نشود، زمینه مناسبی برای ایجاد فرقه ها ایجاد می شود. فرقه زمانی می توانند فعالیت کنند که افراد اطلاعات درست و دقیقی از مبانی اعتقادی نداشته باشند. یکی از همین رخنه ها، موضوع مهدویت و امام زمان(عج) است. بسیاری از مردم نه از نحوه قیام امام زمان اطلاع دارند و نه علائم ظهور را می دانند، همین امر باعث گردیده افراد زیادی در این زمینه ادعاهایی بکنند. ادعاهایی مانند: نایب امام زمان، فرستاده امام زمان، درگاه و باب ملاقات با امام زمان، یا در برخی مواقع ادعای امام زمانی. جریان «احمد الحسن بصری» یکی از همین جریانات است که توانسته از جهل مردم استفاده کرده، خود را مهدی اول و فرستاده امام معرفی کند که برای گرفتن بیعت آمده است. و یا «منصور هاشمی» که ادعا می کند سید خراسانی است و آمده است تا زمینه را برای قیام امام زمان آماده کند. تمامی فرقه ها بنوعی از این عامل بهره برده اند شما به نحوه عمل فرق متصوفه و یا فرقه ضاله بهائیت نگاه کنید چگونه اینگونه رفتارها قابل درک است . برخی رفتارها آنقدر مشمئز کننده است که حتی اقطاب و رهبران فرقه ها هم به آن اعتراف دارند . شما نگاه کنید به احکام بهائی در مورد زنی که از شوهرش نمیتواند باردار شود . این فرقه به این زن و شوهر این اجازه را میدهد که زن نزد مرد دیگری رفته و باردار شود تنها شرط موجود در اجرای این حکم فقط آن است که مرد دوم بهائی باشد . شما حالتان از این حکم بهم نمیخورد . ؟

4. نابسامانی های اجتماعی: نهاد خانواده از مهمترین عوامل رشد و سقوط افراد به شمار می رود. اگر این نهاد مقدس دچار تزلزل شود، یک جامعه را به راحتی در سراشیبی انحطاط قرا خواهد داد. سرمنشاء بسیاری از نابسامانی های اجتماعی از درون خانواده است. از این رو فرقه ها تلاش می کنند خانواده را تخریب کرده از بین ببرند. «پائولو کوئلیو» نویسنده مشهور برزیلی و «راجنیش اشو» از رهبران معنوی هندی، در آثار خود خانواده را به شدت تخریب کرده و آن را مانع رشد و کمال می دانند. اگر نهاد خانواده از پاشیده شود، نابسامانی های اجتماعی فراوان خواهند شد و همین امر بستر خوبی برای فعالیت فرقه ها ایجاد خواهد کرد. طلاق، اعتیاد، بیکاری، فقر، خودکشی، و... از موارد نابسامانی های اجتماعی به شمار می روند که هر کدام از این ها زمینه بسیار مناسبی برای ورود فرقه ها هستند. کسی که گرفتار اعتیاد می شود معمولا برای نجات خود به اولین کسی که به او امید نجات بدهد گرایش پیدا خواهد کرد، برای این افراد انجمن NA وارد میدان شده و افراد را به بهانه نجات گرفتار خود می کند. زنان طلاق در ماه ها اول جدایی روحیه ای بسیار متزلزل دارند و به راحتی فریب می خورند زیرا به دنبال فرار از تنهایی و دور شدن از مشکلات بعد از طلاق به هر جریانی که او را از آن فضا دور کند، اعتماد کرده، جذب خواهد شد. جریان فرقه ای «19 پله الهی به سوی آرامش» برای چنین افرادی دام پهن کرده و آنها را جذب می کند. جریانهای تبشیری مسیحیت بخوبی از این عامل استفاده برده اند و اساسا یکی از نقاط جذب این جریان کانونهای متلاشی شده بوده است بهائیت هم دست کمی از این جریان ندارد . بچه های طلاق مهمترین بستر جذب برای فرقه ضاله میباشند . البته در فضای موجود ایران اینگونه نابسامانیها بشدت افزایش داشته است میزان طلاق که عامل اصلی در اینگونه نابسامانی است دائما در حال افزایش است و این زنگ خطری است برای مدیران جامعه که تلاش کنند و جلوی افزایش آنرا بگیرند .  اشتغال ، بیکاری ، عدم دقت در انتخاب همسر و از همه مهمتر افزایش فاصله طبقاتی و... راه را برای نفوذ فرقه ها در سطوح مختلف جامعه باز کرده است