شیخیه و بابیه در ایران

بهائیت در ایران : کتاب « شیخیه و بابیه در ایران» نوشته مهدی نور محمدی توسط مؤسسه انتشارات نگاه در سال 1393 به بازار نشر عرضه شده است.

موضوعات این کتاب در دو بخش سامان دهی شده است. بخش اول: تاریخ شیخیه و بخش دوم: تاریخ بابیه.

نویسنده در فصل اول پیرامون تاریخ شیخیه است بیشتر از دو رهبر اولیه ی شیخیه یعنی (شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی)، تاریخ زندگانی و تاریخ حوادثی که به گونه ای مرتبط با ایشان است سخن گفته است. وی در ابتداء که وقایع تاریخی حیات شیخ احمد احسائی را مرور می کند قسمتی را به سخن از عقایدی که باعث تکفیر وی شده است اختصاص می دهد و آن عقاید را هشت مورد می گوید:

1- معاد

2- غلو درباره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و أئمه معصومین علیهم السلام.

3- معراج

4- تأویل

5- تلفیق فلسفه و تشیع

6- ابداع اصطلاح شیعه کامل و ادعاهای نیابت خاصه

7- امام غایب علیه السلام

8- ادعای ارتباط با معصومین در رؤیا و مکاشفه. این قسمت از کتاب وی صفحات 22 الی 30 کتاب را شامل می شود که با اندکی تأمّل موارد ذکر شده در یکدیگر تداخل دارند. مانند تلفیق فلسفه و تشیع در عقائد معاد و معراج قابل درج است چرا که وی عقائد فلسفی اش را در این دو موضوع بکار گرفته است. همچنین در برخی از موارد بدون ذکر استناد قابل توجّهی به منابع معتبر به اختصار مطلب خود را تمام می کند.

قصل دوم : مؤلف کتاب در پی ذکر تکفیر شیخ احمد احسائی توسّط شهید ثالث به ذکر تفصیلی زندگی نامه شهید ثالث می پردازد

فصل سوم کتابش پیرامون سید کاظم رشتی است

فصل چهارم کتاب نیز به شیخیه بعد از سید کاظم رشتی می پردازد که از صفحه 122 الی 132 میباشد.

از فصل پنجم (صفحه 132) شروع به تاریخ بابیه می کند و تا فصل دوازدهم صفحه 451 در موضوعات متفرّقه ای که مرتبط به بابیه است سخن می گوید.

بخش پایانی کتاب را اسناد و عکس های مختلف پیرامون مشایخ شیخیه و بابیه همچنین دست نوشته های ایشان تشکیل داده است. این بخش از صفحه 453 شروع 506ادامه دارد. منابع و مآخذ کتاب از صفحه 509 الی 514 می باشد. فهرست اعلامی نیز در پایان کتاب گردآوری شده است.

یکی از انتقاداتی که بر بخشی از ارجاعات وی در قسمت شیخیه میشود استفاده کردن از دست نوشته ها و اشاره نکردن به کیفیت دستیابی به این دست نوشته هاسن .مؤلف در صورت وجود این دست نوشته ها در کتابخانه های کشور باید محل نگهداری آن را به علاوه بر شماره بازیابی آن ذکر می کرد و در غیر اینصورت عکسی از صفحه ای که از آن مطلب نقل نموده است را در کتاب درج می کرد.

منابعی که وی در این کتاب از آنها برای تاریخ شیخیه استفاده نموده است به شرح ذیل است:

1. «فهرست کتب مشایخ عظام» ابو القاسم خان ابراهیمی ، کرمان ، چاپخانه سعادت بی تا. چاپ سوم.

2. «الروضة البهیة فِی الاجازة الشفیعیة»، سید محمد شفیع حسینی جابلقی، چاپ سنگی، 1280ه.ق.

3. «کیوان نامه»، ملا عباس کیوان قزوینی، با مقدمه رشید یاسمی ، تهران 1308.

4. «قصص العلماء»، محمد بن سلیمان تنکابنی، به کوشش : محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، انتشارات علمی و فرهنگی 1383.

5. «فهرست کتب مشایخ عظام»

6. «بهائیان» تألیف: سید محمد باقر نجفی ، انتشارات طهوری 1357.

7. «اثر آفرینان» زیر نظر: سید کمال حاج سید جوادی، با همکاری : دکتر عبد الحسین نوایی، تکمیل و انجام حسین محدثزاده- حبیب الله عباسی، انجمن و آثار و مفاخر فرهنگی. 1377.

8. «چهل سال تاریخ ایران در دوره ناصر الدین شاه قاجار» جلد دوم از دوره ی سه جلدی ، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثر و الآثار (در احوال رجال دوره دربار ناصری) به کوشش: ایرج افشار، انتشارات اساطیر ، 1386.

9. «امام شناسی»تألیف آیت الله سید محمد حسین تهرانی، جلدپنجم از دوره هفده جلدی، انتشارات حکمت، 1408ه.ق.

10. «شرح زیارت جامعه کبیره»

11. «شرح عرشیه»

12. «جوامع الکلم»

13. «شرح احوال شیخ احمد احسایی، عبد الله احسایی، ترجمه محمد طاهر کرمانی، کرمان 1387ه.ق.

14. «هدایة المسترشد» این کتاب به اشتباهی هدایة المسترشدین ذکر شده است.

15. «تحلیلی بر تاریخ و عقاید فرقه شیخیه» تألیف: احمد خدایی، قم انتشارات امیر العلم 1382.

16. «شیخی گری و بابی گری( از نظر فلسفه تاریخ و اجتماع)» مرتضی مدرسی چهاردهی، کتاب فروشی فروغی، 1345.

17. «شرح رساله مشاعر»

18. «مقدمه الشواهد الربوبیة» صدر الدین شیرازی با تصحیح، تعلیقه و مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، چاپخانه دانشگاه مشهد، 1346.

19. «هدایت الطالبین»

20. « باب کیست و سخن او چیست»

خوب مسلّم است که این مقدار از منابع برای ارائه تاریخی از شیخیه کفایت نمی کند و با ادعای نویسنده در مقدمه کتاب ناسازگار است. وی در مقدمه کتاب چنین می گوید:« بهره گیری از منابع گوناگون(موافق و مخالف) یکی از محاسن این کتاب است و نگارنده سعی نمود تا حد امکان هیچ منبعی را نادیده نگذارد که بر همین اساس، تمامیِ منابع موجود را بررسی نمود». شیخیه و بابیه در ایران صفحات 4-5.

همچنین در سخن نهایی مقدمه اش می گوید: «با این ترتیب باید گفت کتاب حاضر، جامع ترین کتابی است که تا کنون در این باره تألیف شده است».

اما برخلاف قسمت شیخیه در قسمت بابیه منابع بسیاری را مؤلف در تتبعات خود زیر و رو کرده است و شاید بتوان گفت در نوع خود کم نظیر بوده است که احتمال دارد سخن مؤلف پیرامون کتاب در مقدمه، در رابطه با این بخش از کتاب (تاریخ بابیه) باشد.

مطلب فوق از فرقه نیوز با نصحیح جزئی باز نشر داده شده است