بخش اول

مریمیه ؛ از فریتیوف شوان تا سید حسین نصر

در ایران « سید حسین نصر » را بعنوان اندیشمندی مسلمان و « سنت گرا » می‌شناسند که از بد حادثه، به دلیل وقوع انقلاب اسلامی و پیوندهایش با فرح پهلوی، ملکه سابق ایران، مجبور به مهاجرت به ایالات متحده آمریکا شد. کم‫تر کسی نامی از « مریمیه » شنیده و نصر را بعنوان عضو قدیمی و «شیخ» کنونی این طریقت می‌شناسد.

طریقت مریمیه را فردی بنام « فریتیوف شوان » بنیان نهاد، و با مرگ شوان (1998) رهبری آن به « مارتین لینگز » (متوفی 2005) و « سید حسین نصر » انتقال یافت. رساله حاضر تحقیقی است درباره طریقت مریمیه و

سیر تطور آن از شوان تا نصر. 
این تحقیق بطور عمده با بهره‌گیری از کتاب و مقالات « مارک سجویک » و مقالات « مارک کاسلو » و کتب و مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده چهره‌های سرشناس مریمیه، مانند شوان و لینگز و نصر، و گفتگو با افراد مطلع تدوین شده است. اساس کار یادداشت‌های برگرفته از کتاب سجویک است. نحوه استفاده از این کتاب انتقادی بوده و نگارنده، ضمن بهره‌گیری از تحقیق مفید و منحصر بفرد سجویک، نگاه مستقل خود را دنبال کرده است. در متن به تمامی منابع ارجاع داده شده است.
کتاب سجویک با عنوان « بر ضد جهان مدرن: سنت‌گرایی و تاریخ پنهان فکری سده بیستم » در سال 2004 منتشر شد. [1] مارک سجویک انگلیسی و استاد سابق دانشگاه آمریکایی قاهره و استاد کنونی دانشگاه آرهوس دانمارک و دبیر انجمن اروپایی مطالعات باطنی‫گرایی غربی [2] و از معدود محققانی است که بطور تخصصی در زمینه « سنت‌گرایی » کار می‌کند. او دارای وبلاگی در این موضوع است [3] که از برخی مطالب آن استفاده شده است.
مارک کاسلو از نزدیکان شوان، بنیان‌گذار و رهبر مریمیه بود که بهمراه چند تن دیگر از نزدیکان شوان، از جمله زن سوم شوان، در سال 1991 در شهر بلومینگتون ایندیانا (آمریکا) جنجال بزرگ قضایی - مطبوعاتی علیه شوان بپا کرد. کاسلو دارای وبگاهی است که در آن سه مقاله مفصل و مهم درباره مسائل درونی کلنی شوانی‫ها در بلومینگتن درج شده است.
سجویک برای آشنایی با مسائل درونی فرقه مریمیه و گرفتن برخی مدارک با کاسلو دیدارهایی انجام داده است. سجویک گویا مسلمان است زیرا کاسلو او را «انگلیسی مسلمان شده» می‌خواند. بنوشته کاسلو، سجویک، پس از انتشار کتابش، در مصاحبه‌ای، در پاسخ به این سؤال که آیا «ترادیشنالیست » است، گفت: «نه، من ترادیشنالیست نیستم، هر چند به برخی نظرات و مواضع ترادیشنالیست‫ها علاقه دارم.»
کتاب سجویک در دوران 8 ساله پس از انتشار در ایران ناشناخته ماند؛ یعنی برغم اهمیت کتاب فوق برای ایرانیان، که می‌توانست آن را به اثری پرفروش تبدیل کند، نه تنها به فارسی ترجمه و منتشر نشد، بلکه حتی معرفی کوتاهی از آن به نشریات ایران راه نیافت. بعلاوه، نشریات انگلیسی‌زبان مربوط به ایران و خاورمیانه و جهان اسلام، که در غرب منتشر می‌شوند، و نشریات فارسی چاپ ایالات متحده آمریکا و بریتانیا، چون « ایران نامه »، که علی‌القاعده باید کتاب سجویک را معرفی کنند، درباره آن سکوت کامل در پیش گرفتند.
سجویک کتاب خود را در فضایی منتشر کرد که از سوی وکلای مریمیه در زیر فشار بود. درباره فشارهایی که فرقه فوق، با استفاده از اهرم‌های قضایی، برای ساکت کردن منتقدان وارد می‌کند توضیح خواهیم داد. به این دلیل، سجویک مجبور شد بخش‌هایی از کتاب و تصاویر برهنه ‫نگاری‫ های شوان و عکس‌های برهنه شوان و مناسک جنسی مریمیان را حذف کند.
بنوشته کاسلو، [4] به دلیل تهدید از سوی فرقه شوان، کتاب سجویک را قبل از انتشار وکلای انتشارات دانشگاه آکسفورد (ناشر کتاب) با دقت مورد بررسی قرار دادند و شواهد و حقایق مهمی را حذف کردند. «نتیجه، کتابی شد دستکاری شده که بخشی از آن نوشته وکلای ناشر است و بخشی نوشته فرقه شوان.» سجویک در سال 2004، پس از انتشار کتاب، برای کاسلو نوشت که مایکل فیتزجرالد، وکیل فرقه شوان، «من و ناشر، انتشارات دانشگاه آکسفورد، و ویراستار و هر کسی را که در نشر کتاب سهیم باشد، به اقامه دعوی در دادگاه تهدید کرد.» کاسلو، به دلایلی که توضیح خواهیم داد، منتقد کتاب سجویک است ولی می‌نویسد: سجویک با انتشار این کتاب شهامت نشان داد، زیرا فرقه شوان کوشید مانع او شود و او را تهدید کرد، و حتی کوشیدند به زور شغلش را از او بگیرند. «به این دلیل نمی‌توانم به خاطر این شهامت سجویک را تحسین نکنم. ایستادگی در مقابل یک فرقه دینی خطرناک کار آسانی نیست.»
آخرین پژوهش در زمینه مریمیه، کتاب « ستاره هومن » است به زبان فرانسه که در سال 2010 در میلان در 622 صفحه منتشر شد با عنوان « از حکمت جاودان تا پرنیالیسم آمریکایی ». [5] این کتاب رساله پایان‌نامه دکتری ستاره هومن است زیر نظر آنتون فوره.
« آنتون فوره » [6] که اکنون بازنشسته است، استاد برجسته دانشگاه سوربن در زمینه جریان‌های باطنی‫گرای غربی است که این حوزه مطالعاتی را به رشته دانشگاهی بدل کرد. فوره از بنیان‌گذاران انجمن اروپایی مطالعات باطنی‫گرایی غربی در سال 2005 است که سجویک دبیر آن است. آن‌گونه که مندرجات وبلاگ سجویک نشان می‌دهد، ستاره هومن از سال 2006 از راهنمایی غیررسمی سجویک برخوردار بوده است. [7]

پس از انتشار، سجویک کتاب ستاره هومن را در وبلاگ خود معرفی کرد و « طلعت هالمان »، استاد دانشگاه در آمریکا، در کامنت مورخ 10 اوت 2012 ذیل مقاله فوق نوشت: «در مکاتبه من با ستاره هومن معلوم شد از او خواسته شده هر مطلب منفی که اعتبار شوان را مخدوش کند، حذف شود.» [8]
کتاب ستاره هومن نیز، برغم اهمیت آن برای ایرانیان، تاکنون به فارسی ترجمه نشده است.
کتاب مهم دیگر در این زمینه، « آموزگاران غربی در کسوت‫های شرقی » [9] در 650 صفحه، نوشته « اندرو راولینسون » است درباره غربیانی که در کسوت رهبران فرقه‌های دینی شرقی، اعم از صوفی مسلمان و هندو و بودایی، جای گرفته‌اند. راولینسون نخستین کسی است که سجویک را، در زمان تدریس سجویک در دانشگاه آمریکایی قاهره، با چهره دیگری از شوان، بجز چهره‌ای که پیروان یا دوستداران شوان ترسیم می‌کنند، آشنا کرد. راولینسون در کتاب خود تصاویر برهنه شوان و مناسک جنسی فرقه او را درج کرده است. کتاب راولینسون مورد استفاده سجویک بوده است.

 کتاب‌های مریمیه در ایران

مسکوت گذاردن 8 ساله کتاب سجویک در حالی است که آثار سید حسین نصر و پسرش ولی نصر ، به سرعت در ایران معرفی و ترجمه و با کیفیت عالی منتشر و در نشریات و وبگاه ‏های پرخواننده تبلیغ می‌شود.
تبلیغ مریمیه در ایران محدود به حسین و ولی نصر نیست و شامل شوان و سایر شخصیت‌های اصلی مریمیه می‌شود. نگاهی به فهرست چند کتاب‌ منتشرشده از شوان به فارسی، یا کتاب‏ هایی که مشتمل بر مقالات شوان و پیروان اوست، مؤید این ادعاست. این بجز کتب و مقالات فراوان است که در ترویج عقاید شوان و پیروانش در ایران منتشر شده و بر علاقمندان به اصالت‌گرایی اسلامی و سنت‌گرایی اصیل تأثیر گذارده است. باید بیفزاییم که کتاب‏ های مریمیه در ایران، مانند کتاب‏ های این فرقه در اروپا و آمریکا، با چاپ بسیار نفیس منتشر می ‏شود:
1. فریتیوف شوئون، شناخت اسلام، ترجمه سید ضیاء‌الدین دهشیری، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، چاپ اوّل، 1363، 228 صفحه.
2. فریتیوف شوئون، اسلام و حکمت خالده، ترجمه فروزان راسخی، تهران: نشر هرمس و مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، چاپ اوّل، 1384، 312 صفحه.
3. فریتیوف شوئون، عقل و عقل عقل، ترجمه بابک عالیخانی، تهران: نشر هرمس و مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، چاپ اوّل، 1384، 166 صفحه.
4. جام نو و می کهن : مقالاتی از اصحاب حکمت جاویدان، بکوشش مصطفی دهقان، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، چاپ اوّل، 1384، 539 صفحه.
5. رنه گنون و فریتیوف شوئون و لئو شایا، هرمس و زبان مرغان، تهران: جیحون، چاپ اوّل، 1387، 260 صفحه.
در اردیبهشت 1388 حسین خندق ‏آبادی، مدیر « مجموعه سنت‫گرایان » در انتشارات حکمت (تهران) از نشر آثار مهم « سنت‫گرایان » در 15 جلد خبر داد. بعداً، نام این مجموعه به « مجموعه حکمت جاویدان » تغییر کرد. تا آن زمان چهار عنوان از این مجموعه، با کیفیت عالی، منتشر شده بود:
1. تیتوس بورکهارت، جهان‌شناسی سنتی و علم جدید، ترجمه حسن آذرکار؛
2. تیتوس بورکهارت، کیمیا: علم جهان، علم جان، ترجمه گلناز رعدی آذرخشی و پروین فرامرزی؛
3. رنه گنون، نگرشی به مشرب باطنی اسلام و آیین دائو، ترجمه دل آرا قهرمان؛
4. رنه گنون، بحران دنیای متجدد، ترجمه حسن عزیزی.
اسامی کتاب‌های منتشر شده بعدی چنین است:
1. مارتین لینگز، رمز و مثال اعلی، ترجمه فاطمه صانعی؛
2. تیتوس بورکهارت، مبانی هنر مسیحیت، ترجمه امیر نصری؛
3. کیت کریچلو، تحلیل مضامین جهان‫شناختی نقوش اسلامی، ترجمه سید حسن آذرکار؛
4. سید حسین نصر، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان؛
5. کنت اولدمیدو، سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفه جاویدان، ترجمه رضا کورنگ بهشتی؛
6. تیتوس بورکهارت، فاس: شهر اسلام، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند. [10]
بخش عمده این « سنت‫ گرایان » که انتشارات حکمت ترجمه و نشر آثار آن‌ها را در دستور کار خود قرار داد، چهره‌های شناخته شده مریمیه هستند که خود را در پشت شهرت گنون و سنت‌گرایی پنهان می‌کنند.
ناشر فوق اعلام کرد که در انتشار « مجموعه حکمت جاویدان » «کوشش شده نظر مشورتی دکتر غلامرضا اعوانی، دکتر محمود بینای مطلق، دکتر هادی شریفی، دکتر بابک عالیخانی و دکتر شهرام پازوکی لحاظ گردد.» [11]

 سجویک و آشنایی با مریمیه

مارک سجویک در «سرآغاز» کتابش نحوه آشنا شدن خود با مریمیه و انگیزه تألیف کتاب را شرح می‌دهد: [12]
سجویک در دوران تدریس در دانشگاه آمریکایی قاهره و کار در زمینه تاریخ اسلام و سفر به کشورهای مختلف متوجه پیوندی پنهان و مرموز میان گروه قابل توجهی از اساتید دانشگاه و محققان غربی می‌شود که در حوزه اسلام کار می‌کنند؛ و سرانجام در می‌یابد که حلقه اتصال تمامی آن‌ها تعلق به یک طریقت مخفی است که فردی بنام « فریتیوف شوان » رهبر آن است. این طریقت در واقع یک فرقه صوفی غربی است که در طول بیش از هفتاد سال موجودیت خود، هیچ گاه حتی نامش، مریمیه، را نیز علنی نکرده است. «و بسیار سخت است کاملاً مخفی نگه داشتن همه چیز که صدها نفر در آن دخالت داشته‌اند در بیش از هفتاد سال.»
نخستین بار اندرو راولینسون، استاد انگلیسی بازنشسته ساکن فرانسه، سجویک را با چهره دیگری از شوان آشنا می‌کند؛ چهره‏ای بکلی متمایز با آن‌چه شنیده می‌شود. راولینسون نویسنده کتاب «آموزگاران غربی در کسوت‫های شرقی» است؛ درباره غربیانی که در کسوت رهبران فرقه‌های دینی شرقی، اعم از صوفی مسلمان و هندو و بودایی، جای گرفته‌اند.

  از دیدگاه راولینسون، شوان نه «صوفی زاهد» بلکه «شارلاتان» است که قطعاً دیگران را فریب می‌دهد و شاید خود نیز به فریب‫ های خویش باور کرده است. راولینسون برای اثبات مدعایش عکس‌هایی از شوان را با پست برای سجویک می‌فرستد؛ عکس‌هایی که شوان را در لباس رئیس قبایل سرخپوست آمریکا نشان می‌دهد در حالی که دختران جوان برهنه، که تنها بیکینی به تن دارند، او را احاطه کرده‌اند. در عکس دیگر، شوان برهنه است و کلاه‫خود وایکینگ‫ ها را به سر دارد. در میان عکس‌هایی که راولینسون برای سجویک فرستاد، نقاشی شوان از « مریم باکره » نیز وجود داشت: «تابلویی از شوان که زنی را کاملاً برهنه، با اندام تناسلی نمایان، نشان می‌دهد!»
سجویک حیران می‌شود که چرا گروهی از مهم‌ترین نویسندگان غربی در حوزه مطالعات اسلامی پیرو مردی هستند که یا کلاه پردار سرخپوستی بر سر می‌گذارد و یا برهنه است و چنین نقاشی‫های غیرمعمول و خلاف عرف می‌کشد. [13] به این ترتیب، آشنایی سجویک با کارهای خلاف عرف در فرقه مریمیه آغاز می‏شود؛ اعمالی که حداقل از نظر اسلامی خلاف عرف است. [14]
سجویک ماجرای عکس‌ها و نقاشی‫های شوان را با « آلن گولد » [15] مطرح می‌کند. گولد، استاد دانشگاه آمریکایی قاهره، کسی است که اوّلین بار شوان را به سجویک معرفی کرد و کتابی از شوان به او داد. گولد ده‌ها سال در خاورمیانه زندگی می‌کرد و مکرر به عربستان سعودی می‌رفت. [16] گولد با عکس‌ها و نقاشی‫های شوان آشناست و به سجویک می‌گوید امری خلاف قاعده رخ نداده و مشکل از درک ناقص سجویک از «قاعده» است. [17]
سجویک در سفر به ایالات متحده آمریکا برای دیدار با پروفسور حسین نصر به واشنگتن دی. سی. می‌رود. در میان اساتید دانشگاه آمریکایی قاهره علاقمندان به نصر را دیده و کنجکاو است او را بشناسد. در زمان سفر از پرینستون به واشنگتن، یکی از دانشجویان سابقش در قاهره به او می‌گوید: «نصر استاد دانشگاه در مطالعات اسلامی است؛ مطمئن نیستم که این [عنوان] چیست ولی بسیار بزرگ‌تر از استاد خشک و خالی است، این را فراموش نکن.» سجویک در واشنگتن این را کاملاً حس می‌کند؛ زمانی که از منشی نصر وقت ملاقات می‌گیرد و سویت محل کار نصر را می‌بیند که شباهتی به دفتر استاد معمولی دانشگاه ندارد. ملاقات انجام می‌شود و نصر برای سجویک توضیح می‌دهد که نظرات گنون و دیگران را نه « گنونیانیسم » بلکه « ترادیشنالیسم » باید نامید، زیرا این نظرات را اوولا و شوان بیش‌ از گنون بسط داده‌اند.
این گفته نصر، بیان گر تعلق او به شوان است و تلاش برای کاستن جایگاه بزرگ فکری گنون، که سایه بزرگ خود را بر امثال شوان و نصر افکنده، و در مقابل ارتقاء جایگاه شوان و خود نصر. سجویک جرئت نمی‌کند از نصر درباره عکس‌ها و نقاشی‫ های شوان بپرسد، زیرا نصر سخنانی مشابه با گولد درباره «قاعده» می‌گوید و توضیح می‌دهد که «هیچ چیز خلاف قاعده وجود ندارد.»
دو سال بعد سجویک به تهران می‌رود و بقایای « آکادمی مُعظم ترادیشنالیستی » را می‌بیند که نصر در دوران زندگی در ایران آن را اداره می‌کرد و درمی‌یابد که نصر در ایران بسیار بیش از آمریکا نفوذ داشته، نفوذ وی حتی پس از انقلاب تداوم یافته و وی به راستی افتخار ملاقات با «مردی بزرگ» را داشته است. [18]
منظور سجویک از بقایای آکادمی مُعظم ترادیشنالیستی نصر، « انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران » است که از سال 1380 با نام « مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران »، وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

 بارون اوولا و نئوفاشیسم ایتالیا  گفتیم که نصر در دیدار با سجویک، از «اوولا» و «شوان» بعنوان کسانی نام می‌برد که بیش از گنون « ترادیشنالیسم » را توسعه بخشیدند. تعلق نصر به شوان روشن است؛ ولی چرا اوولا؟
« بارون جولیوس اوولا » [19] اشراف‌زاده سیسیلی، هر چند پس از مطالعه آثار گنون شیفته او شد و به دوست ماسونش، « آرتورو رگینی » گفت: گنون «رهبر بی‌رقیب زمانه ماست»، [20] هر چند از گنون تأثیر گرفت و علاوه بر ترجمه کتاب « بحران جهان مدرن » گنون به ایتالیایی، در کنار ترجمه کتاب « انحطاط غرب » اشپنگلر، کتاب تأثیرگذار خود را با نام « قیام علیه جهان مدرن » (1934) [21] نگاشت، و هر چند، بنوشته هنسن، بعنوان برجسته‌ترین نماینده آراء گنون در ایتالیا شناخته می‌شود، [22] ولی دارای تمایزات اساسی فکری و اخلاقی با گنون بود.
گنون مسلمانی معتقد و مقید بود که تحول فردی از طریق مراقبه را راه نجات غرب می‌دید در حالی که اوولا به تغییر از طریق قدرت سیاسی دل بسته بود. به این دلیل، اوولا به فاشیسم ایتالیا روی آورد، با این امید که بتواند دولت موسولینی را به ابزار تحقق آرمان‫هایش بدل کند. این تلاش به بهای توقیف نشریه اوولا تمام شد. به دلیل این‌گونه عقاید، کتاب قیام علیه جهان مدرن و سایر آثار اوولا در دهه 1970 به یکی از منابع الهام راست‌گرایان افراطی و نئوفاشیست های ایتالیا و بمب‌گذاری‌های ایشان بدل شد. بعلاوه، اوولا به « جادوگری » علاقمند بود و در این زمینه مقالاتی منتشر کرد که در سال‌های اخیر به انگلیسی منتشر شده است. [23] او در دهه 1920 محفلی مخفی مرکب از 12 یا 15 نفر در پیرامونش داشت. یکی از اعضای محفل اوولا زنی روس، اصالتاً از یهودیان لهستان، بنام « ماریا ناگلوسکا » [24] بود. [25]

 ناگلوسکا بعداً، در دهه 1930، در پاریس محفلی رازآمیز را اداره می‌کرد که کار آن « جادوی جنسی » [26] بود. «جادوی جنسی» به معنی بهره‌گیری از شهوت جنسی برای دستیابی به قدرت‌های فراطبیعی است. ماریا ناگلوسکا در مناسک جنسی از نمادهای شیطانی استفاده می‌کرد و خود را «زن شیطانی » می‌خواند. طبق آموزه‌های این زن، شیطان را باید بعنوان نیرویی در درون بشر شناخت نه نیرویی خارجی، مخرب و دشمن انسان. ناگلوسکا می‌گفت: «خرد در خدمت شیطان است.» او شیطان را نماد تمایل بشر به شادی و آزادی معرفی کرده و این‌گونه نوشت: «برادرانم ... انسان آزاد درون تو شیطان است و او می‌خواهد از شادی جاودان بهره‌مند شوی.» [27]
بنوشته « گارت مدوی »، نویسنده « تاریخ شیطان پرستی »، ماریا ناگلوسکا در مناسک فوق برهنه روی میز دراز می‌کشید و مردی جامی را بر روی آلت جنسی او قرار می‌داد و چنین وردی را خطاب به ابلیس می‌خواند: «ای لوسیفر ، می‌خواهم روشن شوم با کمک زنی که می‌داند چگونه به من عشق بورزد...» [28]